In dit onderzoek wordt bekeken hoe sociaal kapitaal kan worden benut en vergroot door middel van collectieve actie, met als beoogde opbrengst het stimuleren van duurzame ontwikkeling van taal- en leesonderwijs voor kinderen in de regio. De volgende vraag staat hierbij centraal:

Hoe kan het sociaal kapitaal van een groep benut worden om via collectieve actie bij te dragen aan duurzame verbetering van het (taal)onderwijs in dienst van de (meertalige) taal- en leesontwikkeling van kinderen?

In de praktijk wordt deze vraag in twee verschillende deelprojecten onderzocht. Het eerste project richt zich op het vergroten van de leesmotivatie en leesbevorderende competenties van pabostudenten via collectieve actie. Het tweede project richt zich op het slimmer en duurzamer verbinden van mensen en instanties die in een wijk of een regio betrokken zijn bij de taalontwikkeling van kinderen.

De lees- en schrijfvaardigheid van Nederlandse kinderen gaat al jaren achteruit. Hun leesmotivatie is enorm laag en van alle landen in Europa beleven Nederlandse kinderen het minste leesplezier. Ook in spreken en luisteren behalen de meeste kinderen voor het einde van de basisschoolperiode niet het streefniveau. Die dalende trend zet door in het voortgezet en hoger onderwijs. Op de pabo zien we studenten met een lager taalniveau instromen en uiteindelijk ook uitstromen, wat negatieve gevolgen kan hebben voor de kinderen aan wie zij lesgeven. Om deze negatieve trend te doorbreken zijn talloze initiatieven opgezet die zich op grotere of kleinere schaal bezighouden met onderzoek, innovaties en samenwerkingen ten behoeve van de taal- en leesontwikkeling van kinderen. Tot op heden zijn de meeste van deze (multi-stakeholder) projecten echter vaak lokaal en van korte duur. Het streven is om initiatieven op school-, wijk- en regioniveau zo te continueren dat duurzame onderwijsvernieuwing en stimulering van de taal- en leesontwikkeling tot stand komt.

Het onderzoek richt zich op kinderen en (aanstaande) leraren in de Brainportregio. Een regio die op taalgebied vele uitdagingen kent door de groeiende groep kenniswerkers, arbeidsmigranten en vluchtelingen. Sommige projecten binnen dit onderzoek zijn direct gericht op het verbeteren van het onderwijs ten behoeve van de taalontwikkeling van (meertalige) kinderen. Andere projecten richten zich op de taal- en leescompetenties van pabostudenten om hun taalprofessionaliteit te vergroten, met het doel uiteindelijk beter taalonderwijs voor kinderen te kunnen realiseren.

Het project dat zich richt op de leesmotivatie en leesbevorderende competenties van pabostudenten bestaat uit het starten, verbeteren en onderzoeken van een leesclub voor studenten, het implementeren van vrij lezen op de pabo en het uitvoeren van leesbevorderende activiteiten (‘nudges’) in de lessen Nederlands.

Het project dat zich richt op het duurzaam verbinden van stakeholders in het taalonderwijs in wijk en regio bestaat uit een werkgroep Taal vanuit het Samenwerkingsverband Helmond-Peelland PO en een innovatieteam in de wijk Rijpelberg in Helmond.

In dit onderzoek wordt zowel binnen de school als tussen scholen en tussen scholen en andere stakeholders nadrukkelijk de samenwerking opgezocht. Zo wordt binnen Hogeschool de Kempel aan het leesonderwijs gewerkt in samenwerking met Bibliotheek Helmond-Peel, studenten, bibliothecaresse, docenten en leraren uit het basisonderwijs. Buiten Hogeschool de Kempel worden projecten die gericht zijn op taalontwikkeling uitgevoerd in samenwerking met basisscholen, gemeenten, wijkpartners, kinderopvang, Brainport en samenwerkingsverbanden.

De opbrengst van het onderzoek rond taalontwikkeling is divers. Het geeft zowel inzicht in inhoudelijke aspecten van effectief taalonderwijs als in de rol die sociaal kapitaal en collectieve actie kunnen spelen in de effectiviteit daarvan. De projecten die mede door dit onderzoek worden geïnitieerd hebben elk hun eigen opbrengst in de vorm van tools, samenwerkingsvormen, handreikingen en methodieken et cetera, die direct toepasbaar zijn in de praktijk. Daarnaast wordt in de vorm van wetenschappelijke artikelen, conferentiebijdragen en verhalen in blogvorm verslag gedaan van de opbrengst van deze projecten, maar ook van het proces. Uitgaand van het sociaal constructionistische idee dat een onderzoeker deel uitmaakt van het onderzoeksproces en de te realiseren veranderingen, zijn ook de onderzoeksprojecten in ontwikkeling en krijgen ze vorm met behulp van de onderzoeker. Dit betekent ook dat het ene project, pilot of initiatief verder gevorderd is dan het andere en dat niet alleen het eindresultaat, maar ook inzicht in het proces van sociaal construeren een opbrengst is van dit onderzoek