aflevering 4: Bonding en bridging en de rol van taal

Door Anne van Buul

De wijk Rijpelberg in Helmond is een cultureel diverse wijk, waar 41,6% van de inwoners een niet-Nederlandse achtergrond heeft. Daarvan is het aandeel Poolse inwoners met 12,4% het grootst. In de Nieuwsbrief Rijpelberg (eerste editie uit 2023), vertellen buurtbewoners dat verbinding een uitdaging is in deze wijk, mede door de taalverschillen. Mensen van verschillende nationaliteiten leven er goed met elkaar samen, maar lopen de deur niet bij elkaar plat. Dat gebrek aan sociaal contact in de wijk kan leiden tot gevoelens van eenzaamheid. Het percentage wijkbewoners dat sociaal eenzaam is, ligt in de Rijpelberg hoog: op 34%.[1]

Geluksonderzoek leert ons dat de mate waarin je je verbonden voelt met de mensen om je heen en de mate van contact met anderen bepalend zijn voor het welbevinden. Maar in wijken met veel diversiteit is het minder vanzelfsprekend om die verbinding te voelen. Onderzoek van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid uit 2018 en 2020 liet een verband zien tussen de culturele diversiteit en de mate waarin de mensen zich thuis voelen in hun wijk. Doordat wijken de afgelopen jaren steeds diverser zijn geworden, niet alleen cultureel gezien maar ook in leefstijl, leeftijd, religie en opleidingsniveau, voelen bewoners zich vaak minder veilig in hun wijk en oordelen ze negatiever over hun leefomgeving. Mensen vragen ook minder snel om hulp en spreken elkaar minder snel aan op ongewenst gedrag. Ze trekken zich in feite steeds meer terug.[2] In bloemkoolwijken zoals de Rijpelberg is dit proces ook aan de gang. De oorspronkelijke bewoners herkennen zich niet meer in hoe het vroeger was.

Noreena Hertz schrijft in De eenzame eeuw (p. 275-276):

‘Het is echter in onze buurt dat we de beste mogelijkheid hebben om te oefenen met gemeenschappelijkheid. Ik wil hier niet suggereren dat gemeenschap onverbiddelijk verbonden is aan de geografie. […] Maar zoals we hebben gezien, is het gemakkelijker voor mensen om zich met elkaar verbonden te voelen wanneer hun omgang zowel oog in oog is als geregeld herhaald wordt. Voor de meesten van ons betekent dat omgang in onze geografische buurt.’

Oefenen in gemeenschappelijkheid. Hoe doe je dat in een wijk die zoveel diversiteit kent? Door het sociale kapitaal van de inwoners te versterken en bonding en bridging te bevorderen.[3] Het sociaal kapitaal weerspiegelt de kwaliteit van sociale verbanden in de samenleving: meedoen in de maatschappij en contacten met andere mensen. Bonding staat daarbij voor verbinding tussen mensen die zich in elkaar herkennen. Bridging betekent dat je contact tot stand brengt tussen mensen die zich niet tot dezelfde groep rekenen.

Voor een gevoel van vertrouwdheid hoef je niet echt dingen samen te dóen of die te organiseren. Volgens de theorie kunnen gewoon alledaags en herhaald contact en omgang al veel helpen. Kinderen naar school brengen, boodschappen doen, naar de bibliotheek, een gesprekje voeren bij het hondenuitlaatterrein… maar wat als je taal hierbij een barrière vormt? Dan zal het misschien nog lukken om enkele contacten op te bouwen met mensen die vlak naast je wonen of jouw taal spreken (bonding), maar niet om je netwerk te vergroten naar andere wijkbewoners met een andere talige achtergrond of een ander niveau van taalvaardigheid (bridging).

Het feit dat de inwoners van Rijpelberg het Nederlands niet allemaal (goed) beheersen en er zoveel verschillende talen worden gesproken, maakt het verbinden tussen de culturele groepen niet makkelijker. Taalontwikkeling is een aandachtspunt voor vele inwoners van Helmond. 17% van de inwoners is laaggeletterd. Dit beperkt hun ernstig in hun dagelijks leven en communicatie, en beïnvloedt ook hun welzijn en hun mogelijkheden zich met anderen te verbinden.

De gemeente wil de sociale cohesie in de wijk verbeteren door in te zetten op bouw, renovatie, de openbare ruimte en gezondheid en veiligheid. Taalontwikkeling en de ontwikkeling van waardering voor taaldiversiteit zou echter ook een aandachtspunt moeten zijn.

Hoe je door positieve aandacht te geven aan taalontwikkeling en talige diversiteit in de wijk bonding en bridging kunt bevorderen, daar houdt het innovatieteam ‘Taalvriendelijke Wijk Rijpelberg’ zich sinds een jaar bezig. In het team zitten afgevaardigden van de twee scholen uit de wijk, de twee kinderopvangorganisaties, de bibliotheek, de welzijnsorganisatie (LEV-groep) en het consultatiebureau (GGD). Het team wordt gefaciliteerd door het onderzoekscentrum van Hogeschool de Kempel. Afgelopen jaar ontwikkelde het team een taalvriendelijke wijkvisie, als basis voor een taalvriendelijk beleid voor alle instanties in de Rijpelberg, zodat de wijkbewoners van al die instanties een zelfde boodschap krijgen over (meertalige) taalontwikkeling. De volgende stap is te zorgen voor nog meer bekendheid van en draagvlak voor de taalvriendelijke wijkvisie en meer en gezamenlijk invulling geven aan de concretisering van deze visie in het handelen van professionals en in activiteiten. Hoe we die activiteiten gaan vormgeven bepalen we uiteraard in samenspraak met de wijkbewoners.

Het mooiste zou natuurlijk zijn als deze ‘wijkaanpak’ een voorbeeld kan worden voor andere wijken. De invulling van het begrip ‘taalvriendelijke wijk’ kan per wijk verschillen, maar de werkwijze voor het ontwikkelen van een taalvriendelijke wijk kan van de ene wijk naar de andere wijk worden overgedragen. Zo ontstaat een olievlekwerking. De al decennia oude leus ‘Think global, act local’ is hierop van toepassing. Om verantwoordelijkheid te nemen voor de planeet als geheel, moet je in je eigen gemeenschap actie ondernemen.

 

[1] Cijfers over de wijk Rijpelberg zijn ontleend aan Kennisagenda Helmond – Gezonde stad (incijfers.nl).

[2] Meer sociale samenhang door multifunctionele accommodaties (binnenlandsbestuur.nl)

[3] Zie over sociaal kapitaal bijvoorbeeld de website van het CBS Later (cbs.nl) en Cultureel en sociaal kapitaal (gelijkekansenindeklas.nl)