Aflevering 3: De kracht van samen – Nieuwkomers verwelkomen in het onderwijs

Door Anne van Buul

In een dorp in Noord-Brabant, midden in de Brainportregio, staat een basisschool waar gedurende het schooljaar steeds meer nieuwkomers binnendruppelen. Eerst alleen een Oekraïens meisje, al snel gevolgd door twee Turkse zusjes, een Colombiaanse jongen en twee Syrische broers. Later volgen nog meer kinderen van diverse nationaliteiten.

Het is geen uitzondering, deze school. In de Brainportregio is de toestroom van nieuwkomers in reguliere klassen – zonder een jaar taalschool vooraf – op vrijwel elke school een gegeven. Veel scholen bundelen inmiddels de krachten per gemeente, wijk of scholengemeenschap en richten op één locatie een taalklas in waar nieuwkomers enkele dagdelen per week naartoe gaan. De directrice van de school in dit verhaal redeneerde als volgt: als er in onze scholengemeenschap een taalklas moet komen, laat dat dan bij ons op school zijn. Dan kunnen wij leren van deze ervaring en nieuwe leerlingen aantrekken. Ze peilt hoe het team hierin staat. Daar heerst een positieve vibe: laat ze maar komen, we gaan de uitdaging met zijn allen aan.

Een uitdaging is het zeker. Tijdens een dag meelopen op deze school zie ik een Oekraïens meisje dat weinig praat, maar al veel begrijpt en probeert met behulp van Google translate duidelijk te maken waar haar behoeftes liggen. Tijdens het rekenen begrijpt ze het door de leerkracht vertaalde begrip ‘het dubbele’ wel, maar weet ze niet hoe ze dit uitrekent. Hoe leg je deze rekenstrategie uit als er weinig taalbegrip is? Ik zie een Turks meisje dat twee jaar ouder is dan haar klasgenootjes in groep 3 en snel haar aandacht verliest als de leerkracht te veel aan het woord is of de les haar niet boeit. Ik zie een juf worstelen met het betekenisvol maken van een spellingsles voor een Syrische nieuwkomer. Ze laat hem de woorden met plaatjes erbij naschrijven en heeft de woorden van het dictee al voor hem voorgeschreven zodat hij deze ook kan naschrijven. Dat naschrijven doet hij van rechts naar links, ook al is hij in Syrië niet naar school gegaan en heeft hij het Arabische schrift nooit geleerd. Weer een andere leerkracht komt naar mij toe met de vraag wat hij kan doen om ervoor te zorgen dat zijn nieuwe Colombiaanse leerling niet voortdurend de klas uit loopt en iets anders gaat doen. Ik zie een Syrische jongen afhaken bij een memoryspel omdat hij dreigt te verliezen, om vervolgens een stift naar beneden te gooien, wat hem op een reprimande van de concierge komt te staan. Ik zie hem ook heel erg zijn best doen op een blad rekensommen. Hij kent de rekenstrategieën niet en de cijfers nog maar net, maar hij telt zes enen en nog eens zes enen op een kladblaadje bij elkaar op en komt zo toch op twaalf als het juiste antwoord. Als beloning doet hij niets liever dan een kleurplaat kleuren. Ik zie ook de bereidheid van de Nederlandse leerlingen om te helpen. Een Nederlands en een Turks meisje lezen om beurten een zin hardop uit hun gezamenlijke leesboek. Een Nederlandse jongen benoemt alle woorden op de memorykaartjes voor de Syrische nieuwkomer en legt zo simpel mogelijk de spelregels uit.

De school heeft meer hulptroepen ingeschakeld: ik ben uitgenodigd om observaties in de klassen te komen doen en op maat suggesties voor taalsteun aan te dragen. Een leerkracht wordt vrijgemaakt om de taalklas te draaien en ook in de reguliere klassen te ondersteunen. Met haar thema’s probeert ze aan te sluiten bij de thema’s die in de reguliere klassen aan de orde zijn. Er is ook een Syrische vrijwilliger met een onderwijsachtergrond die in de taalklas en daarbuiten vertaalt en ondersteunt. Met een rondleiding in het Arabisch heeft ze het Syrische gezin een warm welkom kunnen geven. En er zijn korte lijntjes: als een leerling in de taalklas zit maar de gymles van de eigen klas valt tegelijkertijd, wordt snel geregeld dat deze leerling toch aan de gymles mee kan doen, om integratie in de klas en het gevoel van erbij horen te bevorderen. De leerkracht van de Oekraïense leerlinge zoekt contact met de zeer betrokken zus van dit meisje, in de hoop dat zij in staat is in het Oekraïens de rekenstrategieën toe te lichten. De directrice staat haar team bij met raad en daad. Ook zij breidt haar expertise op dit gebied uit door het volgen van nascholing en leert zodoende met haar team mee.

Ik schreef bovenstaande tekst vrij snel na mijn bezoek aan deze school omdat ik dacht er iets van te kunnen leren. Wat dan precies? Ik denk het volgende:

• Alleen samen, door je als team gezamenlijk in te zetten voor deze kinderen, kun je werken aan een veilig klimaat waar kinderen (meertalig) mogen experimenteren om te leren en kun je hen optimale ondersteuning op maat bieden.
• Alleen een directeur die niet oplegt maar in gesprek gaat, die een balans weet te vinden tussen autonomie geven en aansturen, die aan de voorkant haar team peilt en mee krijgt en zelf goed weet wat het team nodig heeft, kan een positieve dynamiek tot stand brengen waarin mensen samen de schouders eronder zetten en van elkaar leren.
• Alleen als je als leerkracht je klasdeuren wagenwijd open zet voor collega’s en externen, als je je kwetsbaar durft op te stellen door aan te geven dat jij ook niet weet of je het goede doet, maar dit samen wilt verkennen, kun je echt professionaliseren.
• Alleen met een combinatie van de juiste input – op wetenschappelijke studies gebaseerde inzichten over wat werkt in het onderwijs aan nieuwkomers – en een mindset die gericht is op blijven leren kun je als leerkracht en school een echt goed klimaat realiseren voor de diverse groep nieuwkomers waarvan je van tevoren nooit kunt weten wat zij nodig hebben. Alleen zo kun je er gaandeweg voor zorgen dat de blootstellingsachterstand van Nieuwkomers in de Nederlandse schooltaal en de rijkdom aan culturele en talige bagage die zij meebrengen niet langer als probleem worden gezien, maar als bron waaruit mag worden geput en die met nieuwsgierigheid en een open blik wordt benaderd.

Meer weten?
Deze korte vlog van Kris van den Branden gaat over goed taalonderwijs aan nieuwkomers én over manieren om jezelf hier als leerkracht in te professionaliseren.
In dit onderzoek van Kohnstamm Instituut lees je meer over organisatievormen van onderwijs aan nieuwkomers.